ΠΑΓΚΟΣΜΙΑ ΗΜΕΡΑ ΓΙΑ ΤΟ ΝΕΡΟ......Του Νίκου Ι. Κωστάρα

ΥΔΩΡ: ΠΗΓΗ ΖΩΗΣ

Του Νίκου Ι. Κωστάρα*

«Ύδωρ αρχή της φύσης» (Θαλής)

            Το νερό είναι το αίμα της γης. Δώρο της φύσης, βασικό κυρίαρχο στοιχείο της ζωής είναι το νερό. Κατέχει το 7/10 της γήινης επιφάνειας και το σώμα του ανθρώπου αποτελείται πάνω από τα 2/3 του από νερό. Κάθε κύτταρό μας έχει μέσα του μια «μινιατούρα ωκεανών». Πρώτη έκφραση της κοσμολογίας είναι η θεωρία του νερού, ως δομικού υλικού του κόσμου. Η σπουδαιότητα του νερού φαίνεται από το γεγονός ότι η ιστορία του συμβαδίζει με την ιστορία του ανθρώπου. Από τα πρώτα χρόνια ο άνθρωπος διάλεξε να ζει κοντά στο υγρό στοιχείο. Δηλαδή κοντά σε θάλασσες, σε ποταμούς, σε λίμνες, σε πηγές. Όλοι οι μεγάλοι πολιτισμοί άνθισαν κατά μήκος μεγάλων ποταμών.

            Οι Ινδιάνοι της Βόρειας Αμερικής έχουν μια σοφή ρήση για το νερό, στο οποίο είναι αφιερωμένη η 22α Μαρτίου κάθε έτους, που ορίσθηκε από τον ΟΗΕ, το 1992 «Η Παγκόσμια ημέρα για το Νερό». Η δεκαετία 2005-2015 έχει ανακηρυχθεί ως διεθνής δεκαετία δράσεως «Νερό για τη ζωή»: «Το νερό το δανειστήκαμε από τα εγγόνια μας και οφείλουμε να τους το παραδώσουμε όπως το παραλάβαμε». Σημαντικό εργαλείο προς αυτή την κατεύθυνση αποτελεί η κοινοτική οδηγία 2000/60 που καθορίζει το πλαίσιο της υδάτινης πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης με κύριο άξονα την περιβαλλοντική διάσταση του νερού. «Το ύδωρ δεν είναι ένα εμπορικό προϊόν, αλλά αποτελεί κληρονομιά που πρέπει να προστατεύεται». Ενώ μέλη ΜΚΟ στο πλαίσιο της Παγκοσμίου Συνελεύσεως αξίωσαν «να αναγνωριστεί το νερό ως ανθρώπινο θεμελιώδες δικαίωμα» και ως «ημιπολύτιμη» πηγή ζωής. Στη Μασσαλία άρχισαν (12-3-2012) οι εργασίες του 4^ου Παγκόσμιου Φόρουμ για το νερό. Οι αγρότες θα χρειαστούν μέχρι το 2050 19% περισσότερο νερό για να καλύψουν τις αυξανόμενες ανάγκες για τροφή κυρίως σε περιοχές του πλανήτη που ήδη αντιμετωπίζουν οξύ πρόβλημα λειψυδρίας. Τουλάχιστον 12 χώρες στη Μ. Ανατολή και Ν. Ασία υποφέρουν από «απόλυτη λειψυδρία» και ήδη τα 2/3 της προσφοράς γλυκού ύδατος στη Μ. Ανατολή προέρχεται από χώρες εκτός της περιοχής.

            Ο Ρόμπερτ Φ. Κέννεντυ είναι ιδρυτής και πρόεδρος της οργάνωσης Waterkeeper Alliance, που έχει ως έργο της την προστασία και διατήρηση των οικοσυστημάτων και της ποιότητας του νερού γύρω από δέλτα, ποτάμια, ακτές, λίμνες και κάθε είδους υδάτινης μορφής παγκοσμίως. «Προστατεύουμε το νερό για να χαρίσουμε στα παιδιά μας τις ίδιες ευκαιρίες που είχαμε κι εμείς για να γίνουν έξυπνα, υγιή και να ζουν καλά. Το νερό αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ζωής μας. Δέσμευσή μας κοινή, να διασφαλίσουμε ότι αυτά τα δώρα θα παραμείνουν αμόλυντα για τις μελλοντικές γενιές».

            Κι όμως, το νερό μέσα στο οποίο βγήκε η ζωή πάει να χάσει κάθε ίχνος ζωής γιατί η οικολογική καταστροφή οφείλεται στη λανθασμένη και ανεύθυνη άσκηση της κυριαρχικής αποστολής του ανθρώπου πάνω στη φύση. Στοιχεία συγκλονιστικά, απόρροια της τραγικής αμέλειας των ανθρώπων, περιέχονται στις εκθέσεις-σοκ για το νερό, που εξέδωσαν ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών και η UNICEF. Στοιχεία τα οποία καταδεικνύουν ότι την παγκόσμια ημέρα του νερού δεν πρέπει να γιορτάζουμε αλλά να προβληματιζόμαστε. «Δεν υπάρχουν περιθώρια για εορταστικές επετείους αλλά για αναλογισμό των ευθυνών μας. Το νερό είναι ένα υπέρτατο αγαθό και πρέπει να το σεβαστούμε» (Λ. Κανελλόπουλος, πρόεδρος επιτροπής UNICEF). Και οι επιστήμονες τονίζουν : «Σώστε τον πλανήτη για τον 22^ο αιώνα γιατί ο 21^ος έχει τελειώσει». Κι αυτό γιατί η αλόγιστη χρήση των υδάτινων πόρων και η υπερθέρμανση του πλανήτη αναδεικνύουν το πρόβλημα της έλλειψης πόσιμου νερού ως ενός από τα σημαντικότερα προβλήματα του αιώνα που διανύουμε, στη χαραυγή ενός διψασμένου αιώνα.

            Σύμφωνα με έκθεση του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας του ΟΗΕ το 2008, 3,57 εκατ. Άτομα χάνουν τη ζωή τους ετησίως από ασθένιες που συνδέονται με το νερό, δηλ. περίπου 40% του παγκόσμιου πληθυσμού, δεν έχουν πρόσβαση σε σύστημα διύλισης υδάτινων αποθεμάτων, παρά το γεγονός ότι τ' αποθέματα ποσίμου νερού επαρκούν για το σύνολο του πληθυσμού της γης.

            Το νερό, η βασική πηγή ζωής, θα αποτελέσει αιτία διαμάχης μεταξύ γειτονικών χωρών. Αρκεί να ληφθεί υπόψη ότι περίπου το 40% του παγκόσμιου πληθυσμού ζει σε περισσότερες από 200 γεωγραφικές περιοχές των οποίων τα υδάτινα αποθέματα συνορεύουν σε περισσότερες από δύο χώρες.

            Ακόμη πιο ανησυχητική είναι η έκθεση της UNICEF. 1,5 δις. ανθρώπων δεν είχαν πρόσβαση σε ασφαλές πόσιμο νερό. Πάνω από 2,6 δις. άνθρωποι ζουν σε ανθυγιεινές συνθήκες. Πέντε εκατομμύρια άνθρωποι κατά πλειοψηφία γυναίκες και παιδιά πεθαίνουν κάθε χρόνο από ασθένειες που σχετίζονται με το πόσιμο νερό και τις κακές συνθήκες υγιεινής. Οι επιπτώσεις του μη ασφαλούς ποσίμου νερού, της φτηνής υποδομής και της ανεπαρκούς υγιεινής στην παιδική υγεία εκτείνεται πέρα από τα 6000 παιδιά που πεθαίνουν κάθε μέρα από ασθένειες που μεταδίδονται από το νερό όπως η διάρροια και ο τύφος. Ενώ η ζωή εκατομμυρίων άλλων κινδυνεύει από την έλλειψη νερού, ήτοι κάθε 15 δευτερόλεπτα ένα παιδί στις αναπτυσσόμενες χώρες χάνει τη ζωή του ενώ την ίδια στιγμή 400 εκ. παιδιά πλήττονται από λειψυδρία.

            «Η αποτυχία μας να παρέχουμε δύο και μόνο κουβάδες καθαρό νερό την ημέρα σε κάθε παιδί είναι μια προσβολή στην ανθρώπινη συνείδηση. Πάρα πολλοί πεθαίνουν ως αποτέλεσμα της αδράνειάς μας και ο θάνατος τους αντιμετωπίζεται με εκκωφαντική σιωπή» ανέφερε η εκτελεστική διευθύντρια της UNICEF Κάρολ Μπέλαμι και προειδοποίησε : Τουλάχιστον ένας στους πέντε ανθρώπους του πλανήτη δεν έχει πρόσβαση σε πόσιμο νερό ενώ η υπερβολική χρήση λιπασμάτων έχει «νεκρές ζώνες» στους ωκεανούς.

            Σχεδόν όλοι γνωρίζουμε ότι το νερό καλύπτει το 70% της επιφάνειας της γης. Συχνά όμως ξεχνάμε ότι το 97% αυτού του υδάτινου όγκου είναι αλμυρο και εντελώς ακατάλληλο για βιομηχανική, αστική και αγροτική χρήση. Το γλυκό νερό, αυτό που έχουμε πραγματικά ανάγκη, αντιπροσωπεύει μόνο το 3% του συνόλου. Επί πλέον, το 70% αυτής της ποσότητας μένει αναξιοποίητο, «εγκλωβισμένο» στους πάγους των πόλων, στους παγετώνες και βαθειά μέσα στη γη. Τα επιφανειακά και άλλα ύδατα που μπορούν πράγματι να αξιοποιηθούν αντιστοιχούν σε λιγότερο του 1% του συνόλου! Η αυξημένη ζήτηση νερού για διάφορες χρήσεις ασκεί πίεση στους υδάτινους πόρους της με πολλαπλές συνέπειες και επιπτώσεις της διαφαινόμενης κλιματικής αστάθειας. Η φετινή παρατεταμένη ανομβρία δημιουργεί προβλήματα. Ένας άνυδρος χειμώνας και ο εφιάλτης της λειψυδρίας ζωντάνεψε. Δύο εκατ. στρέμματα στη Θεσσαλία κινδυνεύουν να μείνουν το καλοκαίρι απότιστα. Έχουμε τα πιο πλούσια νερά στη Μεσόγειο αλλά δεν τα αξιοποιούμε, τα σπαταλάμε, τα ρυπαίνουμε.

            Από καταβολής του κόσμου, το νερό το πολυτιμότερο αγαθό της ζωής, υπάρχει χάρη σε ένα θαυμαστό μηχανισμό που ονομάζεται υδρολογικός κύκλος. Για πρώτη φορά στην ιστορία της ανθρωπότητας δύο πολύ σημαντικά μέσα του υδρολογικού κύκλου υπέστησαν ανεπανόρθωτες βλάβες. Ο αέρας και το έδαφος. Αποτέλεσμα η βροχή από ευλογία έγινε όξινη, το δε έδαφος από καλύτερο φίλτρο της γης που προσέδιδε στο διηθούμενο νερό ωφέλιμα ιχνοστοιχεία μέσα από τα πετρώματά του να είναι δυστυχώς σήμερα η σοβαρότερη αιτία επιμόλυνσης του νερού, μια που ο πολιτισμός κατάφερε να το επιβαρύνει θανάσιμα σε αρκετές περιπτώσεις. Βασικοί παράμετροι αυτής της μόλυνσης είναι α) τα τοξικά απόβλητα β) η ενεξέλεκτη και αλόγιστη χρήση φυτοφαρμάκων και αζωτούχων λιπασμάτων με αποτέλεσμα τα νιτρικά και γ) μικρόβια και βακτηρίδια που προκύπτουν από τη διήθηση του νερού μέσα σε σκουπιδότοπους, 7500 χωματερές, νεκροταφεία, απορροφητικούς βόθρους. Τα ποτάμια, οι λίμνες και η θάλασσα έχουν μολυνθεί από τα οικιακά απορρίμματα και τα  βιομηχανικά κατάλοιπα πολλές ακτές της «γαλάζιας» Ελλάδας είναι μολυσμένες. Ο διάσημος ωκεανογράφος Ζακ Κουστώ υπολογίζει ότι τα τελευταία χρόνια η ζωή στη θάλασσα ελαττώθηκε κατά το ένα τρίτο.

            Η υφαλμύρωση ως φαινόμενα ποιοτικής υποβάθμισης των υπογείων υδάτων είναι η πρώτη ρύπανση του υπεδάφους στην Ελλάδα. Το κύκλωμα της κίνησης του νερού στον πλανήτη μας (εξάτμιση, συμπύκνωση υδρατμών, βρόχινο νερό, διήθηση και επιφανειακή ροή νερών) αποτελεί τον βασικό παράγοντα για τη διαμόρφωση και ύπαρξη της ζωής μας. Το νερό μπορεί να είναι ένα από τα απλούστερα χημικά στοιχεία (H₂0) είναι όμως το σπουδαιότερο αφού αποτελεί σε κάθε περίπτωση τη βάση της ζωής. Και αν εξακολουθούν να μένουν αναπάντητα μεγάλα μυστήρια για τη ζωή μας άλλα τόσα υπάρχουν για το νερό. (Νεαρό ύδωρ λεγόταν το φρέσκο νερό, που κουβαλούσαν οι νερουλάδες έτσι το νεαρό έγινε νερό).

            Η αύξηση της θερμοκρασίας του πλανήτη επηρεάζει τους υδάτινους πόρους προκαλώντας πλημμύρες σε ορισμένες περιοχές ενώ σε άλλες προκαλεί ερημοποίηση και συμβάλει επίσης στην αύξηση της επιφάνειας της θάλασσας. Η υπερθέρμανση της Γης προκαλεί ακόμα το λιώσιμο των παγετώνων της Αρκτικής με καταστροφικές συνέπειες.

            Ακόμα τα μεγάλα ποτάμια της Γης στερεύουν με ολέθριες συνέπειες για το οικοσύστημα και το μέλλον του πλανήτη.

            Μέσα στις επόμενες δεκαετίες τεράστιες εκτάσεις του πλανήτη θα απερημωθούν, προκαλώντας μαζικές μετατοπίσεις πληθυσμών. Το ζήτημα των υδάτινων πόρων δεν είναι τοπικό, ούτε συμπτωματικό, ούτε στιγμιαίο. Το πρόβλημα της ποσοτικής ανεπάρκειας του νερού απασχολεί όλο τον πλανήτη. Η λειψυδρία θα γίνει αιτία πολέμων. Η αξία του νερού είναι ένα από τα πολυτιμότερα κοινωνικά κεφάλαια, πρόκειται για έναν πόρο που ανήκει στον καθένα μας και πρέπει να τύχει ανάλογης διαχείρισης. Λόγω της ανομβρίας θα ξεραθεί το «φρέαρ του Ιακώβ». Φτάσαμε πλέον στην εποχή των στεγνών πηγαδιών που την προκαλούν οι συνθήκες του πολιτισμού μας!

Νίκος Ι. Κωστάρας

______________________________________________

* Συνεργάτης της εφημερίδας "Αρκαδικό Βήμα"